SOBASZEK, Wacław

Spiski życiowe

Węgajty: Stowarzyszenie Węgajty, 2020

Laudatio

Bieg nasz powszedni

(Wacław Sobaszek, Spiski życiowe. Dziennik węgajcki 1982-2020, Węgajty 2020)

„Natura incipit, ars dirigit, usus perficit – natura zaczyna, sztuka kieruje, praktyka wygładza”. Nie wiem, czy autor nagrodzonej książki zna tę łacińską sentencję, ale te słowa opisujące koegzystencję i kampatybilność różnych procesów percepcyjnych otaczającego nas świata, pomogły mi odczytać gęstą prozę Wacława Sobaszka. Ten katalog uzupełniłabym jeszcze o kategorię ruchu. Ruch w odmianie samotnych wędrówek, bieg jako określona praktyka teatralna inspirowana doświadczeniem mistrza Grotowskiego, włóczęga myśli i peregrynacje lekturowe, artystyczne grand tour po bezdrożach Łemkowszczyzny czy Macedonii. Bieg zbiorowy – tak niesamowicie sugestywnie utrwalony na zdjęciu w książce ¬– ewokuje potężną energię. Ale to także rodzaj mantry, medytacji, narzędzie do rozeznania własnych emocji, oczyszczenie i odnowa. Sobaszek pokazuje nam, że możliwe jest osiągnięcie skupienia w rozedrganym i rozgadanym świecie, że jest sens walczyć o oddzielenie ważkiego od miałkiego, że wciąż możemy się doskonalić w byciu lepszym.

Spiski życiowe to dzieło otwarte, które z fragmentaryczności i niedomknięcia, ze szkicowości i polifonii formalnej czyni najwyższy atut. Wyeksponowaną w sferze tytularnej formę diariusza uzupełniają eseje i minireportaże, freski sytuacyjne i proza poetycka, wiersze, strzępy dialogów i snów, refleksje na marginesie lektur. Ta pojemność genologiczna wyraża komplikacje współczesnego świata, który olbrzymieje i multiplikuje się za sprawą nowych technologii i nowych mediów. Ryszard Kapuściński pisał swoje Lapidaria tak plastycznie, że czuć było zapach potu sąsiada w metrze. We frazach Sobaszka zapisany jest zapach lasu, dreszcz niespokojnego snu i ryk potężnego samca jelenia, który obwieszczając swą miłość pada pod strzałami człowieka.

Na kartach tej prozy rysuje się portret humanisty, artysty, wolnomyśliciela, który dzieli się z nami pamięcią rozpiętą na przestrzeni czterech dekad. Są więc lektury i autorytety, przemyślenia i komentarze, rewizje i sprostowania. Przycupnięte gdzieś pod Olsztynem Węgajty są uniwersum: przestrzenią eksperymentu artystycznego, laboratorium doświadczeń zorientowanych na wypracowanie mądrych relacji z naturą, inspirowanych ideą zaangażowania społecznego, partycypacji i współodpowiedzialności. Bardzo ciekawie wybrzmiewają partie poświęcone etycznemu wymiarowi współczesności, promocji postaw proekologicznych. Powraca też PRL – w odsłonie estetycznej szarzyzny, systemowej opresyjności i kulturowej bylejakości (fresk o podróży koleją to mistrzostwo świata); jest Solidarność jako przeżycie pokoleniowe. Tkanka opowieści dotyka też niewidzialnego: Sobaszek rozmyśla o duszy, o energii zaklętej w przedmiotach i zwierzętach, o znaczeniu snów. Ważne i nieistotne w równym stopniu składają się na naturę codzienności. Rozkoszujmy się więc każdą chwilą, bo przemija – mówi nam Sobaszek w swoich spiskach życiowych. Wszak wciąż jesteśmy w biegu.

Joanna Szydłowska
październik 2021

WAWRZYN – Literacka Nagroda Warmii i Mazur za rok 2020
nagroda czytelników