SZATRAWSKA, Ishbel

Żywot i śmierć pana Hersha Libkina z Sacramento w stanie Kalifornia

Warszawa: Wydawnictwo Cyranka, 2022

Laudatio

(Ishbel Szatrawska – „Żywot i śmierć pana Hersha Libkina z Sacramento w stanie Kalifornia”)

Dum inter homines sumus, colamus humanitatem ‐ „Póki jesteśmy wśród ludzi, bądźmy ludzcy” ‐ mawiał Seneka Młodszy, którego określa się piewcą heroicznej etyki. Dwa tysiące lat potem Ishbel Szatrawska pisze książkę, której bohatera Jerzy Jarniewicz laureat „Nike” charakteryzuje słowami „ W jego rozpisanej na głosy, prowadzonej przez Auschwitz, Hollywood i Woodstock historii rozwija się opowieść o cenie, jaką się płaci za to kim się jest, kim chciałoby się zostać i kim widzą nas inni. Także za to, kogo się kocha i o czym wolałoby się zapomnieć”.

Tytuł „Żywot i śmierć pana Hersha Libkina z Sacramento w stanie Kalifornia” pozwala snuć skojarzenia z literaturą hagiograficzną. To jeden z kilku zabiegów autorki, która nie pozwala czytelnikowi zdefiniować swoich zamiarów. Od pierwszych stron trzyma go na uwięzi uplecionej z fabuły, która skutecznie zniewala do ostatnich słów. Brzmią one „Kocham cię”. A przecież lustrzany dialog otwierający książkę, to słowna, histeryczna walka. Skąd ta wolta? Z życia, tytułowego „żywota”. Ishbel Szatrawska wie, jak rozpisać życie, a stosuje do tego narzędzie, którym włada szczególnie sprawnie. To literacka forma teatralna. Dramat okazuje się formą dającą szczególnie wiele możliwości, by tak skomplikowaną materię, jak ludzki żywot, ukazać w przejmujący i czytelny sposób. Ale nie o czytelność jedynie chodzi. Ta jest efektem literackiej sprawności autorki – sztukę tę czyta się świetnie. Forma pozwala powiedzieć wiele i skłonić czytelnika, by jeszcze więcej potrafił sobie wyobrazić – ”tylko bez sentymentalizmu, to nie ma być dramat, tylko naelektryzowane powietrze” ‐ czytamy w didaskaliach.

Historia zaczyna się realistycznie, jak w banalnej standardowej powieści. Rok 1947. Tytułowy bohater otrzymuje rolę, rólkę raczej (zawsze to coś) w hollywoodzkiej produkcji. Potem w ten banał wpisują się makkartyzm, komunizm, holokaust, hippisizm. Książka jest kalejdoskopem ‐ mamy wszak tam i Łódź i Hollywood, Auschwitz i Wodstock. Jeśli Hollywood, to zarówno zagubieni jak Libkin epizodyści, stereotypowi producenci, ale także Lauren Bacall i Humphrey Bogart. Mamy Żydów, Indian, Murzyna, gejów. To historia w której psychodelicznie przenosimy się w czasie, by bohater mógł dokonać auto wiwisekcji, historia zmierzająca ku realizmowi, by czytelnik wpatrzony w ostatnią kartkę, jak widz w zasłaniającą scenę kurtynę, mógł wszystko przemyśleć. Uproszczając można rzec, że to opowieść o żydowskiej tożsamości rozbitej holokaustem i powojenną polityczną rzeczywistością. Ale ten pojedynczy los, to nie tylko żywot człowieka poczciwego. Szatrawska zostawia czytelnikowi tropy pozwalające przypuszczać, że proste odczytanie historii Hersha Libkina jest błędem. Bo jak mógł dzwonić z Hollywoodu do Polski w 1947roku? przywoływać literaturę Philipa Rotha w tym samym czasie…

Temat muzyczny ze „Skrzypka na dachu”, hendrixowskie „Purple Haze”, „Cwał Walkirii” Wagnera i jeszcze „Każdemu wolno kochać” wylansowane przez Adama Astona ‐ piosenkarza i aktora żydowskiego pochodzenia ‐ polifoniczność tego zestawu pojawiających się w tekście utworów wiedzie do doorsowego „The End”.  Do Końca. Tak jest i z motywami i symbolami zawartymi na kartach dramatu. Ocalały z holokaustu ma grać Indianina, którego plemię już nie istnieje (i co z tego ‐ wszyscy zginiecie podkreśla beznamiętnie producent), Żyd musi być podejrzany, bowiem asymilacja, to…kamuflaż. „Żyj, Herszku kochany, żyj. Tu nie ma żadnej filozofii. Przeżyłeś? To żyj” – woła do bohatera przez słuchawkę Dawid,  jego polski przyjaciel. Ale jak żyć, skoro od przeszłości nie ma ucieczki? Nie można zapomnieć o marszu śmierci, miłości, która tam umarła. Zapomnienie może przynieść LSD na języku, ale to jedynie chwilowy substytut życia. Bo Hersh Libkin miał „stuprocentowe, hardcorowe żydowskie życie”, był na „rollercoasterze historii” ‐ jak zauważyły jego córki. Ale po acidowym efekcie on sam w zadumie wyznaje „Powinienem przeprosić jeszcze wielu, wielu ludzi”…

Wiele jest ważnych scen w tej opowieści. Każdy uważny i wrażliwy czytelnik z pewnością znajdzie w książce takowe ( także odnoszące się do naszej współczesności, niestety!), nie każdy być może te same. Nie wolno nie zauważyć rozmowy 85 letniej Mildred, byłej przyjaciółki Libkina, z przewodniczką w muzeum, które zarejestrowało na kasecie VHS jego spowiedź życia. „Niech pani to obejrzy ‐ mówi sędziwa pani ‐ takie niezwykłe rzeczy rzadko zdarzają się zwykłym ludziom”. Niech państwo to przeczytają ‐ pozwolę sobie powiedzieć parafrazując tę kwestię ‐ takie niezwykłe książki rzadko zdarzają się dziś.

Robert Lesiński
23.05.2023 r.

WAWRZYN – Literacka Nagroda Warmii i Mazur za rok 2022
nagroda czytelników