Na temat plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu powstało wiele książek. Część z nich prezentujemy poniżej w zakładce KSIĄŻKI. Zachęcamy również do zapoznania się z myślami, jakie towarzyszyły naocznym świadkom wydarzeń z lipca 1920 roku. Refleksje te znajdziecie w zakładce CYTATY. Zapraszamy także do eksplorowania interesujących miejsc w sieci – w zakładce ZASOBY CYFROWE odkryjecie strony www, które przybliżają historię sprzed wieku udostępniając online niezwykle ciekawe materiały. Miłej lektury!
Wojciech Wrzesiński
Polska – Prusy Wschodnie. Plebiscyty na Warmii i Mazurach oraz na Powiślu w 1920 roku
Olsztyn 2010
Książka Wojciecha Wrzesińskiego to swoiste kompendium wiedzy na temat wydarzeń rozgrywających się w pierwszych dekadach XX wieku. Publikacja składa się z sześciu rozdziałów tematycznie ułożonych w porządku chronologicznym. Odbiór pozycji z pewnością ułatwi wykaz skrótów, bibliografia oraz indeksy. Niezwykle pomocne dla odbiorcy jest także kalendarium, które usystematyzuje wiedzę po lekturze całej książki. Na marginesie warto dodać, iż jest to drugie wydanie tomu.
Wersal, plebiscyt i co dalej na Warmii i Mazurach?
oprac. red. Anna Kruszewska
Olsztyn 2020
Wersal, plebiscyt i co dalej na Warmii i Mazurach? to katalog wystawy czasowej o tym samym tytule zorganizowanej w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Publikacja ta podzielona jest na dwie części – pierwszą stanowi sześć artykułów naukowych, drugą zaś zbiory prezentowane na ekspozycji. Wszystkie artefakty zostały szczegółowo opisane w języku polskim, niemieckim i angielskim. Na uwagę zasługuje także wstęp autorstwa dyrektora Muzeum Piotra Żuchowskiego, w którym przybliżone zostały okoliczności powstania wystawy.
Jerzy Minakowski
Plebiscyty na Mazurach, Warmii i Powiślu oraz ich następstwa. Bibliografia adnotowana z wybranych czasopism polskich 1920 roku
Olsztyn 1970
Proponowana publikacja to nadbitka z IX tomu „Rocznika Olsztyńskiego” zawierająca niemal 600 adresów bibliograficznych. Nie ulega wątpliwości, że stanowi ona cenny wykaz tekstów powstałych w okresie okołoplebiscytowym i jest przyczynkiem do poznania wydarzeń roku 1920 poprzez lekturę artykułów prasowych. Przed korzystaniem z bibliografii warto przeczytać słowo wstępne, przejrzeć indeksy oraz zapoznać się z układem zawartości, bowiem ułatwi to odbiór całej publikacji.
Plebiscyty jako metoda rozwiązywania konfliktów międzynarodowych
red. Stanisław Achremczyk
Olsztyn 2010
Praca zbiorowa Plebiscyty jako metoda rozwiązywania konfliktów międzynarodowych powstała z uwagi na 90. rocznicę wydarzeń na Warmii, Mazurach i Powiślu. Publikacja zawiera sześć interesujących artykułów naukowych wygłoszonych podczas konferencji zorganizowanej przez Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego we współpracy z Zakładem Historii XX wieku Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
Plebiscyt w Prusach Wschodnich i Zachodnich 11 lipca 1920 roku
red. Wolfgang Freyberg
Pelplin 2010
Plebiscyt w Prusach Wschodnich i Zachodnich 11 lipca 1920 roku to katalog wystawy zorganizowanej w Centrum Kultury Prus Wschodnich w Ellingen z okazji 90. rocznicy wydarzeń mających miejsce na terenie dzisiejszej Warmii, Mazur i Powiśla. Na kartach publikacji przedstawiono szereg eksponatów, fotografii i dokumentów udostępnionych na potrzeby ekspozycji przez polskie i niemieckie placówki naukowe. Co ciekawe, polsko-niemiecka wersja tejże wystawy została zaprezentowana w Muzeum Zamkowym w Malborku.
Materiały z sesji popularnonaukowej Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Olsztynie w związku z pięćdziesięcioleciem plebiscytu na Powiślu, Warmii i Mazurach
Olsztyn 1971
Niniejsza publikacja zawiera trzy artykuły, z czego na szczególną uwagę zasługuje tekst dotyczący prawnych aspektów plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu. Ponadto w książce znajdziemy omówienie rozporządzeń komisji międzysojuszniczych oraz ich wykonanie, a także słowa Władysława Gębika o następstwach lipcowych wydarzeń. Warto także poświęcić chwilę na lekturę wstępu autorstwa przewodniczącego tytułowej komisji Henryka Szwaczkowskiego, bowiem zawarte są w nim myśli przyświecające ówczesnym historykom i badaczom.
Zygmunt Lietz
Plebiscyt na Powiślu, Warmii i Mazurach w 1920 roku
Warszawa 1958
Powyższa książka to pozycja obowiązkowa dla wszystkich, którzy chcą dowiedzieć się więcej na temat wydarzeń rozgrywających się w lipcu 1920 roku. Na publikację składa się pięć rozdziałów, a tekst został wzbogacony o mapę, zdjęcia i faksymilia. Praca Lietza wyróżnia się rzetelnością oraz kompletnością, bowiem zawarte są w niej nawet szczegółowe dane liczbowe. Warta przejrzenia jest także bibliografia umieszczona na końcu książki.
Plebiscyty na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 roku. Wybór źródeł
wyd. Piotr Stawecki, Wojciech Wrzesiński
Olsztyn 1986
Książka wydana przez Piotra Staweckiego oraz Wojciecha Wrzesińskiego to swoista skarbnica wiedzy na temat wydarzeń mających miejsce na początku XX wieku, bowiem zawiera kilkaset stron tekstów źródłowych oraz obszerne kalendarium. Ponadto wydawcy zamieścili spis zawartych w książce dokumentów oraz indeks nazwisk, nazw geograficznych i instytucji, co z pewnością usprawni korzystanie z całego tomu. Warto także zaznaczyć, iż na końcu publikacji znajduje się spis ważniejszych organizacji wraz z krótką charakterystyką każdej z nich.
Anna Łubieńska
Moje wspomnienia z plebiscytu na Warmii
Olsztyn 1977
Wykształcona patriotka, działaczka i katoliczka pochodząca ze znanej rodziny ziemiańskiej – tak w kilku słowach można scharakteryzować autorkę powyższej książki. Anna Łubieńska, która na Warmii zajmowała się organizowaniem przedszkoli, była naocznym świadkiem plebiscytowej klęski. Swoje przeżycia i uczucia im towarzyszące spisała w formie pamiętnika wyróżniającego się szczerością i prostotą przekazu. Lektura tych nacechowanych emocjonalnie wspomnień z pewnością pozwoli uchwycić kobiece spojrzenie na wydarzenia rozgrywające się u progu drugiej dekady XX wieku.
Paweł Sowa
Po obu stronach kordonu
Olsztyn 1974
Po obu stronach kordonu to wspomnienia działacza społeczno-oświatowego i plebiscytowego na Warmii i Mazurach. Przelane przez autora na papier wnikliwe obserwacje otaczającej go rzeczywistości pozwalają odbiorcy poznać i zrozumieć ówczesne realia. Nie bez znaczenia jest jednak fakt, iż refleksje zostały spisane przez Sowę kilkadziesiąt lat po wydarzeniach, a więc z pewnym już dystansem. Niemniej książka ta stanowi cenne źródło wiedzy o wydarzeniach okresu plebiscytowego.
Anna Łubieńska
Wstaje dzień pochmurny, dżdżysty, ponury. Z poszczególnych okręgów nadchodzą wieści o wynikach plebiscytu. Wieści te są w swej grozie niepojęte: Polsce dostał się tylko bardzo nikły procent głosów. Było to nieuniknione. W warunkach, w jakich odbył się plebiscyt, nie mogło być inaczej. A jednak dla nas, którzyśmy pracowali nad wyswobodzeniem tej ziemi, klęska ta jest ciosem strasznym.
Anna Łubieńska
Moje wspomnienia z plebiscytu na Warmii
Olsztyn 1977
Ci mężowie zaufania i tysiące bezimiennych ich pomocników byli na froncie plebiscytowym prawdziwymi żołnierzami, którzy walczyli o wolność ludu polskiego. Im wszystkim należy się nasz hołd i szacunek.
Jan Baczewski
Wspomnienia Warmiaka
Warszawa 1961
Jan Baczewski
Jan Boenigk
Następnego dnia już wszystko było wiadome. Plebiscyt był przegrany. Nastał nowy etap drogi dla Polski. Nikt nie umiał powiedzieć, jak daleka będzie ta droga, gdzie jej kres […] Przegadano całą noc. Jedni przemawiali za opuszczeniem Warmii i przeniesieniem się do kraju, inni się temu stanowczo sprzeciwiali […] Byłem najmłodszym wśród nich, z niepokojem śledziłem każdą wypowiedź i czasem na płacz mi się zbierało.
Jan Boenigk
Minęły wieki, a myśmy ostali
Warszawa 1971
Termin plebiscytu się zbliżał. Ciągnęło mnie w teren […] Zresztą, myślałam, może się tam na coś przydam. Poza pragnieniem wrażeń miałam szczere chęci do pracy. Tymczasem robiło się „gorąco”. Niemcy nie przebierali w środkach. Napady na działaczy i agitatorów polskich były na porządku dziennym.
Emilia Sukertowa-Biedrawina
Dawno a niedawno. Wspomnienia
Olsztyn 1965
Emilia Sukertowa-Biedrawina
Fryderyk Leyk
Urzędnicy Komitetu Mazurskiego, nie zebrawszy owoców swej intensywnej i niebezpiecznej pracy, rozproszyli się […] Pozostaliśmy znowu sami. Swą szczerą postawą w kwestii narodowościowej naraziliśmy się Niemcom więcej, niż kiedykolwiek. Tragedia plebiscytowa dla nas Mazurów-Polaków skończyła się. Zaczęła się teraz tragedia życiowa, spowodowana skutkami plebiscytowymi.
Fryderyk Leyk
Pamięć notuje i utrwala. Wspomnienia
Warszawa 1969
Proponowana strona internetowa to strona rządowa powstała na potrzeby programu Niepodległa. Pod linkiem znajdziemy nie tylko krótki, okołoplebiscytowy rys historyczny, ale także wzmianki o wydarzeniach organizowanych przez placówki kulturalno-oświatowe w związku z obchodami setnej rocznicy wydarzeń na Warmii, Mazurach i Powiślu. Witryna ta pełni więc funkcję nie tylko edukacyjną, ale również informacyjną.
Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu 1920 autorstwa Grzegorza Wiergowskiego to bezpłatne materiały dydaktyczne dostępne na platformie Ridero. Opracowanie stanowi pomoc z zakresu edukacji regionalnej dla nauczycieli historii bądź wiedzy o społeczeństwie. Treść książki została wzbogacona o mapy czy fotografie, które z pewnością przydadzą się dydaktykom podczas prowadzenia zajęć, a uczniom znacznie ułatwią zrozumienie tematu.
Polona to największa biblioteka cyfrowa w Polsce udostępniająca zbiory nie tylko Biblioteki Narodowej, ale także innych instytucji kulturalno-oświatowych. Zamieszczony obok link przekierowuje do obiektów, które związane są z plebiscytem na Warmii, Mazurach i Powiślu. Materiały prezentowane w Polonie charakteryzują się bardzo wysoką jakością i niezwykle szczegółowym opisem, co pomocne jest nie tylko wnikliwym badaczom, ale także pasjonatom i odkrywcom historii.
Prezentowana witryna została stworzona przez pracowników Archiwum Państwowego w Olsztynie z uwagi na okrągłą rocznicę plebiscytu. Na stronie tej znaleźć można bezcenne źródła archiwalne w cyfrowej formie jak chociażby dokumenty, druki ulotne czy zdjęcia. Co ciekawe, Archiwum udostępniło także nagrania, które świetnie uzupełniają wspomniane materiały. Na uwagę zasługuje również krótki wstęp, który sygnalizuje najważniejsze kwestie dotyczące głosowania.
Muzeum Zamkowe w Malborku, chcąc upamiętnić wydarzenia sprzed wieku, pokusiło się o stworzenie cyklu krótkich filmików zatytułowanych zbiorczo O niepodległą Polskę. Plebiscyt 1920 na Powiślu. Inicjatywa muzealników w przystępny sposób przypomina i upowszechnia wiedzę nie tylko na temat przebiegu głosowania, ale także przybliża postacie z nim związane. Filmiki opublikowane zostały w ogólnodostępnym serwisie YouTube, a wykorzystać je można chociażby w celach dydaktycznych.
Sugerowana strona www to niemieckojęzyczne dzieło pracowników Biblioteki im. Martina Opitza w Herne stworzone na okoliczność plebiscytowego jubileuszu. Informacje o wydarzeniach rozgrywających się na Warmii, Mazurach i Powiślu zostały przedstawione w czterech wyodrębnionych tematycznie sekcjach. Uzupełnienie treści stanowią mapki oraz bibliografia, choć na szczególną uwagę zasługuje szereg zdigitalizowanych archiwaliów pochodzących notabene ze zbiorów książnicy.
Archiwum Państwowe w Gdańsku na swojej stronie internetowej umieściło w zdigitalizowanej formie archiwalia, które tematycznie nawiązują do plebiscytu rozegranego na terenie Powiśla w 1920 roku. Wszystkie udostępnione materiały zostały dokładnie podpisane (włącznie z sygnaturami), a jakość skanów pozwala na ich bezproblemowe rozczytanie. Archiwalia z pewnością stanowią świetne źródło do poszerzenia wiedzy na temat głosowania.
Kolejną jubileuszową inicjatywą pracowników malborskiego Muzeum Zamkowego jest interaktywna strona internetowa poświęcona plebiscytowi. Witryna w niezwykle atrakcyjny sposób przybliża wydarzenia rozgrywające się na Powiślu na początku drugiej dekady XX wieku. Muzealnicy na stronie umieścili także kartę do gry edukacyjnej, która nie tylko sprawdzi, ale również uporządkuje zdobytą wiedzę.
W dniach 22-23 października w Instytucie Północnym im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa Nie tylko plebiscyt. Rok 1920 na Warmii, Mazurach w Polsce i Europie. Podczas sesji wygłoszono szereg niezwykle interesujących referatów, które pozwalają odbiorcy dowiedzieć się czegoś więcej na temat wydarzeń towarzyszących głosowaniu. Relacja z wydarzenia została umieszczona na stronie internetowej instytucji, podobnie jak promocja książki prof. Wojciecha Polaka.
Z okazji setnej rocznicy głosowania Radio Olsztyn przygotowało dziesięcioodcinkowy serial paradokumentalny zatytułowany Między Wersalem a plebiscytem. Audycja została wyemitowana na antenie stacji, jednakże radiowcy zdecydowali się także na umieszczenie jej na stronie internetowej. Podczas przygotowywania serialu wykorzystano materiały archiwalne Radia oraz fragmenty słuchowiska autorstwa jednego z dziennikarzy.
Ziomkostwo Prus Wschodnich we współpracy z Preußische Allgemeine Zeitung postanowiło zorganizować w Olsztynie uroczystości upamiętniające setną rocznicę głosowania. Gdy ze względu na sytuację epidemiologiczną stało się to niemożliwe, podjęto decyzję o nagraniu i opublikowaniu w serwisie YouTube trzech wykładów o plebiscytowej tematyce. Prelekcje te w niemieckiej i polskiej wersji językowej stanowią ważny głos historyków w dyskusji na temat wydarzeń sprzed wieku.
